Przewodnik po Ostrołęce i Kurpiach
Historia
W okolicach wsi Nowy Susk, ok. 6 km od Ostrołęki, w 2008 roku odkryto osadę targową z piastowskim grodem. W tym miejscu można doszukiwać się początków Ostrołęki. Gród uległ zniszczeniu, a po latach, w pobliżu jego pozostałości, utworzono przyszłe miasto.
Pierwsza udokumentowana wzmianka o Ostrołęce znajduje się w przywileju księcia mazowieckiego Siemowita III, wydanym w Wyszogrodzie 12 maja 1373 roku. Został w nim formalnie powołany wójt Ostrołęki - Świętosław Roma, a co za tym idzie, Ostrołęka otrzymała prawa miejskie.
Ostrołęka stanowiła na mapie znaczący punkt ekonomiczno-handlowy. Nie bez znaczenia było jej strategiczne usytuowanie na istotnym szlaku handlowym nad rzeką Narew. Głównym partnerem wymiany kupieckiej był Zakon Krzyżacki. Po wprowadzeniu statutów piotrkowskich, za panowania Jana I Olbrachta, obrót towarowy zdecydowanie się rozwinął. Narew została udostępniona do nieograniczonych transportów kupieckich. W 1502 roku na mocy przywileju nadanego ostrołęckim szewcom ustanowiono cech szewski. Dzięki niemu nastąpił znaczny rozwój najliczniejszego w mieście rzemiosła. Pierwsza szkoła w mieście została utworzona pod koniec XV wieku, a dokładnie w 1399 roku powstał najstarszy budynek sakralny w Ostrołęce - kościół farny.
Ważną datą w historii miasta jest rok 1526, czyli zapoczątkowanie złotego wieku Ostrołęki, trwającego blisko czterdzieści lat. Włączenie miasta do Korony i oddanie go we władanie królowej Bonie dało mu szansę rozkwitu. Dzięki nadaniu wielu przywilejów przez królową nastąpił prężny rozwój Ostrołęki. Został on jednak w 1564 roku zatrzymany w wyniku epidemii i pożarów. Ostrołęka poniosła duże straty ludności. Miasto wraz z okolicznymi wioskami zostało wyludnione. Wiele budynków zostało nieodwracalnie zniszczonych. Po tych wydarzeniach zakończył się czas rozkwitu Ostrołęki.
Ponowny rozwój miasta trwał do roku 1656, w którym Szwedzi najechali na Ostrołękę. W czasie potopu szwedzkiego miasto zostało złupione i zrujnowane. Liczba mieszkańców zmniejszyła się do 400. W niedalekim czasie po tych wydarzeniach powstały takie budowle jak: klasztor i kościół św. Antoniego oraz zakon bernardynów.
W okresie wielkiej wojny północnej miasto uległo ponownemu zniszczeniu. Straty były spowodowane walkami stoczonymi w Ostrołęce i pod Myszyńcem z wojskami szwedzkimi.
12 marca 1794 roku I Wielkopolska brygada Kawalerii Narodowej pod dowództwem generała Antoniego Madalińskiego wyruszyła z Ostrołęki do Krakowa, dając sygnał do wybuchu powstania kościuszkowskiego. Ostrołęczanie skutecznie walczyli przez ponad pół roku z wojskami pruskimi. W czasie insurekcji kościuszkowskiej zginęło wielu ostrołęczan, a miasto uległo zniszczeniu. Na mieszkańców zostały nałożone podatki przeznaczone na utrzymanie wojska. Mimo to mieszczanie i Kurpie byli wielkimi patriotami, dla których nie bez znaczenia były sprawy ogólnonarodowe.
Po III rozbiorze Polski Ostrołęka znalazła się pod zaborem pruskim. Rozpoczęto wprowadzanie języka niemieckiego oraz nowego podziału administracyjnego. Miasto przez 11 lat było jednym z ośrodków Prus Nowowschodnich. Dzięki dobremu położeniu, przy nowo powstałym szlaku handlowym, Ostrołęka zaczęła się ponownie rozwijać. W 1798 roku powstała pierwsza bursztyniarnia, do której dostarczany był surowiec z okolicznych terenów.
16 lutego 1807 r. pod Ostrołęką stoczona została bitwa wojsk carskich z francuskimi, po której nazwa miasta została wyryta na Łuku Triumfalnym w Paryżu. W czasie bitwy poległ generał francuski Campana, którego pochowano w podziemiach kościoła farnego. Przez ponad pół roku w Ostrołęce znajdowała się linia frontu między armiami francuską i rosyjską. W Księstwie Warszawskim Ostrołęka uzyskała status miasta powiatowego, wchodzącego w skład departamentu płockiego.
Pod koniec XVIII wieku nastąpił rozwój gospodarczy miasta. Był on spowodowany zasiedleniem Puszczy Kurpiowskiej i potwierdzeniem przywilejów rzemieślniczych. Dzięki ożywieniu gospodarczemu wybudowano m.in. most na Narwi. Ostrołęka w tamtym okresie była miastem powiatowym. W jej skład wchodziły trzy folwarki (Dylewo, Budne i Łątczyn), jedno wójtostwo (Omulew) i kilkadziesiąt wsi.
Wraz z początkiem XIX w. powstał plan regulacyjny, wybudowano manufakturę włókienniczą i osadę rękodzielniczą. W 1826 roku w południowo-wschodniej części Ostrołęki został wydzielony rejon żydowski. W tym czasie miasto znajdowało się na trasie Warszawa -Petersburg.
26 maja 1831 roku odbyła się historyczna i krwawa bitwa pod Ostrołęką polskich wojsk powstańczych z carskimi, w której sławą okrył się 4 Pułk Piechoty - "Czwartacy". Brawurowa szarża artylerii konnej pod dowództwem ppłka Józefa Bema pozwoliła Polakom na swobodne wycofanie się z pola walki. W bitwie pod Ostrołęką zginęło 6000 żołnierzy polskich, z czego duży odsetek stanowili Kurpie. Po bitwie nastąpił okres upadku powstania.
Ostrołęka była bardzo dotknięta zniszczeniami wojennymi. W czasie wojny polsko-rosyjskiej ucierpiał kościół farny i klasztor bernardynów. Nastąpiło znaczne załamanie produkcji rzemieślniczej. Większość towarów wytworzonych w mieście trafiała na rynek lokalny. Inaczej było z wyrobami ostrołęckiej bursztyniarni, które były eksportowane do całej Europy.
17 października 1848 r. w Ostrołęce, przy ulicy Studziennej urodził się Wiktor Gomulicki. Był pisarzem, poetą, bibliofilem, varsavianistą. Wsławił się przekładem z j. francuskiego dzieł Wiktora Hugo. W 1847 roku powstał w mieście pomnik, który upamiętniał zwycięstwo Rosjan w bitwie pod Ostrołęką.
W czasie powstania styczniowego w Ostrołęce nie doszło do znaczących walk. Przyczyną tego była obecność w mieście oddziałów armii rosyjskiej. Ostrołęccy bernardyni pod naciskiem władz rosyjskich w 1864 roku opuścili swój klasztor. Proboszcz pełnił władzę nad pozostawionymi budynkami pobernardyńskimi. Od 1865 roku polscy burmistrzowie stracili swoją władzę, zmuszeni zostali do wykonywania zaleceń naczelnika powiatu, którym zawsze był Rosjanin. 19 marca 1868 roku urodził się Józef Psarski - doktor, działacz oświatowy, społeczny i polityczny, "Ostrołęcki Judym", żołnierz AK, starosta ostrołęcki w 1944 r. Był on ważną postacią w historii miasta.
W 1870 roku stacjonował w Ostrołęce duży garnizon wojskowy. Lata 90. przyniosły rozwój miasta, co spowodowało napływ ludności oraz powstawanie nowych budynków. Listopad roku 1904 przyniósł Ostrołęce strajk robotniczy, który rozprzestrzenił się na całą Polskę.
Spokojne życie mieszkańców Ostrołęki zniweczyła I wojna światowa. Już w pierwszych dniach wojny ostrołęczanie czekali na nadejście Niemców. Z racji przymusu kopania okopów oraz rekwizycji społeczeństwo oraz miasto znacznie zubożało. W lipcu 1915 roku Ostrołęka znalazła się w centrum frontu. W sierpniu Niemcy zastali doszczętnie zniszczone miasto. Puszcza i okoliczne tereny w latach 1916-1918 były mocno eksploatowane, a głównym surowcem wywożonym było drewno transportowane specjalnie zbudowaną drogą liczącą 40 km, pomiędzy Ostrołęką a Myszyńcem, oraz koleją wąskotorową. Trudny okres I wojny światowej zakończył się odmaszerowaniem 700-osobowego oddziału piechoty, który w incydentalny sposób żądał zapewnienia sobie odprowadzenia do granicy bez rozbrojenia. W przeciwnym razie miastu groziło doszczętne zniszczenie. Kościół św. Antoniego służył w tamtych czasach za szpital polowy.
Po zakończeniu I wojny światowej Ostrołęka znalazła się w województwie białostockim. Na początku dwudziestolecia międzywojennego życie mieszkańców było walką o przetrwanie, gdyż straty wojenne wynosiły ponad 70%. Jednym z następstw okupowania miasta przez Niemców było zelektryfikowanie Ostrołęki, oraz odbudowa budynków na własne potrzeby. Już w 1920 roku Ostrołęka znalazła się po raz kolejny w centrum działań wojennych po wkroczeniu Arami Czerwonej. Nie trwało to jednak długo, gdyż zwycięska bitwa o Warszawę spowodowała wycofywanie się wojsk Armii Czerwonej. W latach 20. miasto liczyło około 9,5 tys. mieszkańców, z czego prawie jedną trzecią stanowili Żydzi. Kolejne lata przyniosły systematyczny rozwój miasta: powstała elektrownia, kino, wybudowano bulwary nad Narwią, a władze wraz z mieszkańcami odgruzowały zniszczone tereny. Powstały szkoły powszechne oraz gimnazja męskie i żeńskie, a dzięki staraniom doktora Psarskiego - szkoła rzemieślniczo-przemysłowa. W 1936 roku Ostrołęka znajdowała się już w województwie warszawskim.
Wraz z początkiem wojny mieszańcy miasta opuścili swoje domy i szukali schronienia w okolicach Ostrołęki. 10 września 1939 roku wojsko niemieckie zajęło miasto. W 1940 roku Ostrołęka zmieniła nazwę na Scharfenwiese i stała się jednostką administracyjną, wchodzącą w skład Prus Wschodnich. Opuszczenie przez Ostrołękę Żydów nastąpiło bezkrwawo, a Polacy mieszkający w mieście zmuszeni byli do uznawania zasad wprowadzonych przez najeźdźcę. Większość ludności żydowskiej zginęła w oddalonej o 50 km od miasta Treblince, a nieliczni, którym udało się przetrwać, założyli organizację o nazwie "Organisation of Imigrants from Ostroleka in Israel". Hitlerowska okupacja zakończyła się 6 września 1944 roku po wkroczeniu Armii Czerwonej z generałem Gorbatowem na czele. Niestety Niemcy wycofali się jedynie na prawy brzeg Narwi, skąd ostrzeliwali miasto przez prawie pięć miesięcy. Mimo tragedii ludności zamieszkującej tereny Ostrołęki i okrucieństwa stosowanego przez hitlerowskie Niemcy straty nie były aż tak duże, jak po I wojnie światowej.
Ostrołęka jako miasto powiatowe w województwie warszawskim, dzięki planowi władz centralnych do uprzemysłowienia Polski, otrzymała miano miasta centralnego podregionu warszawskiego, co przełożyło się na szybki rozwój regionu. W czasach PRL w Ostrołęce powstały firmy i zakłady oraz elektrownia, które działają do dzisiaj, tj.: zakład celulozowo-papierniczy, zakład produkcji betonów komórkowych oraz zakłady mięsne. W latach 70. powstał szpital, stadion oraz kryta pływalnia. Administracyjny podział kraju, który nastąpił 1 czerwca 1975 roku, pozwolił awansować Ostrołęce do miana stolicy nowo powstałego województwa ostrołęckiego. W tych latach Ostrołęka liczyła 55 tysięcy ludzi, a wpłynął na to znaczny rozwój gospodarczy. Rok 1979 przyniósł katastrofalną powódź, której skutkiem była zamknięta droga aż do Warszawy, a na spotkanie sztabu kryzysowego przyjechał Wojciech Jaruzelski i Edward Gierek.
W latach 80. i 90. Ostrołęka stała się centrum regionu dzięki zaopatrzeniu mieszkańców w towary spożywczo-przemysłowe. Kolejne lata otworzyły nowe możliwości dla rozwoju prywatnych firm i przedsiębiorstw, a mieszkańcy mogli cieszyć się ze wszystkich udogodnień, jakie dawał kapitalizm. 14 marca 1989 roku wybuchł pożar w kościele pobernardyńskim. Był on zaliczany do zabytków klasy "0" i uznawany za najcenniejszy obiekt mający najwyższą wartość historyczną. Spaleniu uległ główny ołtarz w stylu rokoko, zabytkowy chór, organy, część XVIII-wiecznego wyposażenia oraz polichromia. Na wzór mostu Barqueta w hiszpańskiej Sewilli zbudowano most im. Madalińskiego, który został oddany do użytku w 1996 roku. Lata tzw. bumu gospodarczego przyniosły mieszkańcom wiele pozytywnych inwestycji, takich jak: zmodernizowanie infrastruktury, budowa obwodnicy, hali widowiskowo sportowej czy nowego szpitala. Strefa gospodarcza, która powstała na obszarze Ostrołęki, stworzyła warunki do dalszego rozwoju przedsiębiorstw i sprowadzenia inwestorów z zagranicznym kapitałem. Natomiast negatywnym skutkiem zmiany ustroju było powiększające się bezrobocie i zróżnicowanie zamożności mieszkańców. W 2002 roku po raz pierwszy odbyły się wybory prezydenckie ze względu na reformę administracyjną i zmianę statusu miasta na powiatowe.
Ostatnia aktualizacja: 05.01.2021 r.